Małgorzata Kocoń
inżynier ekolog
Efektywność energetyczna jest jednym z kluczowych elementów prowadzących do realizacji ambitnych celów polityki klimatycznej UE, w tym pakietu legislacyjnego FIT for 55[1], gdzie zaczyna funkcjonować niemal jako nowe paliwo. Transformacja energetyczna przedsiębiorstwa, zwłaszcza w kontekście rosnących cen energii i niestabilności geopolitycznej, przy jednoczesnym uwzględnieniu konieczności rozwoju biznesowego, stanowi istotne wyzwanie finansowe. Analiza charakterystyki energetycznej przedsiębiorstwa oraz wskazanie działań mających na celu oszczędności energii i wykorzystanie potencjału odnawialnych źródeł energii jest dopiero początkiem ku poprawie efektywności energetycznej.
Znowelizowana we wrześniu 2023 roku Dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej[2] (dalej: Dyrektywa) rozszerzyła katalog przedsiębiorstw, które zobowiązane są do sporządzenia audytu energetycznego. Dotychczas, zgodnie z obowiązującą w Polsce Ustawą o efektywności energetycznej[3], do przeprowadzenia audytu zobligowane były przedsiębiorstwa duże tj. takie, które zatrudniają co najmniej 250 pracowników oraz osiągnęły roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług przekraczający 50 mln euro lub suma aktywów ich bilansu przekroczyła 43 mln euro. Nowelizacja Dyrektywy wprowadziła kryterium średniego zużycia energii, nakładając obowiązek przeprowadzenia audytu w przedsiębiorstwie, którego średnie roczne zużycie energii w ciągu ostatnich trzech lat przekroczyło 10 TJ (ok. 2778 MWh) i które nie wdrożyło systemu zarządzania energią. Na realizację tego obowiązku przedsiębiorstwa mają czas do 11 października 2026 roku, a minimalne kryteria dotyczące audytów określa załącznik VI Dyrektywy.
Znaczący udział kosztów energii w łącznych kosztach przedsiębiorstwa może stanowić blokadę dla realizacji kompleksowych działań termomodernizacyjnych. Dyrektywa wskazuje, że istotną rolę w projektach realizowanych w sektorach budownictwa, transportu i przemysłu, a mających na celu oszczędzanie energii i jej kosztów, a także obniżenie kosztów eksploatacji i utrzymania, mają firmy usług energetycznych ESCO (Energy Service Company). ESCO nie tylko opracowuje, projektuje i wykonuje działania podnoszące efektywność energetyczną, ale również zapewnia środki finansowe na ich realizację.
Czym jest ESCO?
ESCO to przedsiębiorstwo usług energetycznych mogące kompleksowo przeprowadzić transformację energetyczną przedsiębiorstwa bez angażowania jego środków kadrowych i finansowych. W katalogu firm typu ESCO znajdują się zarówno takie, które oferują kompleksową obsługę całego przedsiębiorstwa, jak i specjalizujące się w jednym obszarze (np. oświetlenie, termomodernizacja budynków, linie technologiczne). Przy wyborze tego typu firmy należy zwrócić uwagę na profil jej działalności.
Współpraca z firmą ESCO rozpoczyna się od przeprowadzenia szczegółowej analizy energetycznej, która może obejmować m.in. infrastrukturę budynkową, źródła ciepła i/ lub instalacje przesyłu, urządzenia i linie technologiczne (np. silniki, taśmociągi, instalacje sprężonego powietrza). Zakres analizy dostosowywany jest do specyfiki danego przedsiębiorstwa oraz obszaru działań firmy ESCO. W oparciu o przeprowadzone analizy, ESCO wskazuje pakiet działań, rekomendowanych do realizacji, które posłużą zmniejszeniu zużycia energii, zwiększeniu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i będą podstawą uzyskania oszczędności finansowych. Po stronie ESCO leży kompleksowa realizacja przedsięwzięć: ustalanie harmonogramu prac, wybór technologii, dobór urządzeń a także dostawców i wykonawców. Poziom zaangażowania przedsiębiorstwa, na rzecz którego działa firma ESCO jest określany między tymi dwoma podmiotami i stanowi zapis do łączącej je umowy EPC (ang. energy performance contracting, umowa o poprawę efektywności energetycznej). Kluczowym elementem, wyróżniającym współpracę z tego typu firmą jest fakt, iż to ona ma za zadanie zapewnić środki finansowe na realizację prac. Zarówno czuwanie nad prawidłowym wykonaniem każdego etapu prac, jak i monitoring efektów po ich realizacji leży w zakresie obowiązków ESCO. Realizując projekt ESCO, angażuje swoją fachową wiedzę oraz zasoby, zarówno osobowe, jak i finansowe. Niejednokrotnie przedsiębiorstwo, które zdecydowało się realizować przedsięwzięcie przy udziale firmy ESCO kontynuuje współpracę w zakresie zarządzania i utrzymania projektów w dłuższym cyklu.
Czym jest EPC?
Szczegóły współpracy z firmą ESCO określa umowa o poprawę efektywności energetycznej EPC z elementem success fee. Jest to umowa zidentyfikowania działań, ich realizacji, finansowania oraz monitoringu efektów, w której określone zostają inwestycje (roboty budowlane, dostawy lub usługi), poziom poprawy efektywności energetycznej oraz oszczędności finansowe wynikające ze zrealizowanych działań. Element success fee określa metodę rozliczenia pomiędzy stronami umowy EPC, która zakłada uzależnienie wypłaty wynagrodzenia wykonawcy (ESCO) od osiągniętego efektu działań (np. osiągniętej oszczędności energii). Charakterystyczne dla tego typu umów jest przeniesienie odpowiedzialności za realizację działań wynikających z przeprowadzonych analiz oraz osiągnięcie wyliczonych efektów na firmę ESCO. Holistyczne ujęcie poprawy efektywności energetycznej w przedsiębiorstwie pozwala określić firmie ESCO poziom gwarantowanych oszczędności. Wynagrodzenie dla firmy ESCO jest wprost uzależnione od osiągniętych efektów, czyli poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstwa rozumianej jako uzyskane oszczędności zużycia energii czy kosztów energii (element success fee). W trakcie trwania umowy pomiędzy przedsiębiorstwem, a ESCO oszczędności wynikające z wprowadzonych modernizacji są dzielone pomiędzy te dwa podmioty. Procentowy udział każdej ze stron stanowi przedmiot negocjacji umowy EPC.
Korzyści
Niewątpliwą zaletą korzystania z usług ESCO jest poprawa efektywności energetycznej przedsiębiorstwa w ramach kompleksowych i skoordynowanych działań. Gospodarowanie energią w przedsiębiorstwie opiera się na systemie naczyń połączonych, dlatego jednoczesne wdrażanie zaproponowanych rozwiązań przynosi większe oszczędności aniżeli wprowadzanie ich jedno po drugim. Należy pamiętać, że dodatkowym źródłem oszczędności mogą być również świadectwa efektywności energetycznej – tzw. białe certyfikaty. Gwarancją rzetelnej realizacji przedsięwzięć jest uzależnienie wynagrodzenia ESCO od osiągniętych efektów.
[1] https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/green-deal/fit-for-55/
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2023/1791 z dnia 13 września 2023 r. z dnia 13 września 2023r. w sprawie efektywności energetycznej oraz zmieniająca rozporządzenie (UE) 2023/955, Dz.U.UE.L.2023.231.1
[3] Ustawa z dnia 20 maja 2016 r. o efektywności energetycznej, Dz.U.2021.2166