Małgorzata Kocoń
inżynier ekolog
Zrównoważone budownictwo stało się istotnym elementem w ograniczaniu negatywnego wpływu człowieka na klimat takiego jak emisja gazów cieplarnianych czy pyłów ze źródeł ogrzewania. Według szacunków Komisji Europejskiej budynki odpowiadają za 40% zużycia energii końcowej oraz produkcję 36% emisji gazów cieplarnianych. Zgodnie z dyrektywą o charakterystyce energetycznej budynków (EPBD)1, wszystkie nowe budynki od 1 stycznia 2030 r. mają być budynkami bezemisyjnymi (budynki we własności instytucji publicznych od 1 stycznia 2028 r.). Oznacza to budynki o wysokiej charakterystyce energetycznej, które wymagają zerowej lub bardzo małej ilości energii oraz nie wytwarzają na miejscu emisji dwutlenku węgla z paliw kopalnych, a także nie emitują lub emitują bardzo małe ilości gazów cieplarnianych. Przed wskazanymi wyżej terminami budynki nowe powinny być co najmniej budynkami o niemal zerowym zużyciu energii, czyli takimi o bardzo wysokiej charakterystyce energetycznej, wymagającymi bardzo małej ilości energii, do których energia dostarczana jest głównie ze źródeł odnawialnych. Określenie ambitnych wymagań oraz oczekiwań względem budynków nowych wymusza na projektantach, wykonawcach, a przede wszystkim inwestorach wdrażanie przemyślanych i zbilansowanych kosztowo rozwiązań na wczesnym etapie. Konieczne staje się także spojrzenie na budynki i emisje z nimi związane z perspektywy całego cyklu ich życia. Kolejne wyzwanie stanowi istniejący już zasób budynkowy Unii Europejskiej, który w 75% określany jest jako nieefektywny energetycznie, a dwie trzecie energii zużywanej do ogrzewania i chłodzenia budynków nadal pochodzi z paliw kopalnych.
Krajowy zasób budynkowy
W Polsce jest ponad 15,2 mln budynków odpowiedzialnych za zużycie ok. 402 TWh energii cieplnej średnio w ciągu roku. Prawie 70% z nich zostało oddanych do użytkowania przed rokiem 2010 – co ilustruje poniższa tabela.
Z danych zgromadzonych na potrzeby opracowania Krajowego Planu Renowacji Budynków wynika, że poprawa izolacyjności przegród budowlanych jest potrzebą sygnalizowaną we wszystkich typach budynków zarówno mieszkalnych jak i użytkowych. Nieefektywne budynki wiążą się nie tylko z wpływem na klimat, ale również z problemami społecznymi, w tym ubóstwem energetycznym.
Krajowy Plan Renowacji Budynków2
Zgodnie ze wspomnianą wcześniej dyrektywą EPBD państwa członkowskie, aby zapewnić wysoką efektywność energetyczną i dekarbonizację zasobów do roku 2050, zobowiązane są do przedstawienia Komisji projektu planu renowacji budynków do dnia 31.12.2025 r., natomiast samego planu do 31.12.2026 r. Nadrzędnym celem opracowania jest przekształcenie istniejących budynków w budynki bezemisyjne. Wytyczne dotyczące treści planu zostały określone w dyrektywie EPBD. Treść dokumentu obejmuje m.in. przegląd krajowych zasobów budowlanych oraz plan działania wraz ze wskaźnikami postępu, przegląd wdrożonych i planowanych polityk, zarys potrzeb inwestycyjnych, a także krajową ścieżkę renowacji zasobów budynków mieszkalnych. W zakres planu wchodzi również opracowanie minimalnych norm charakterystyki energetycznej dla budynków niemieszkalnych.
Rodzaje renowacji
Dyrektywa EPBD określa definicję dwóch rodzajów renowacji – gruntowną oraz ważniejszą. Renowacja gruntowna to renowacja istotnych elementów budynku, w efekcie której budynek lub jego moduł stanie się obiektem o niemal zerowym zużyciu energii przed 1 stycznia 2030 r., a bezemisyjnym po 1 stycznia 2030 r. Ważniejsza renowacja to taka, której całkowity koszt prac związanych z przegrodami zewnętrznymi budynku lub systemami technicznymi przekracza 25% wartości budynku (z wyłączeniem wartości działki) lub gdy modernizacji podlega ponad 25% przegród zewnętrznych budynku. Wybór kryteriów obowiązujących w danym kraju pozostawiono państwom członkowskim.
Na potrzeby opracowania przez Polskę „Długoterminowej strategii renowacji budynków3” określono definicję „renowacji budynku” jako działania poprawiającego jego wartość użytkową, w tym w szczególności poprawę efektywności energetycznej i ograniczenie emisyjności z uwzględnieniem działań mających na celu poprawę komfortu użytkowania. Termomodernizacja rozumiana jako modernizacja cieplna jest kluczowym elementem tej renowacji. W oparciu o wymogi oszczędności energii i izolacyjności cieplnej zawarte w Warunkach Technicznych4 wyróżniono termomodernizację płytką i głęboką. Termomodernizacja płytka to jeden z etapów prowadzących w przyszłości do stanu termomodernizacji głębokiej. W tym ujęciu będzie to np. jedynie docieplenie ścian zewnętrznych czy wymiana stolarki, chociaż w perspektywie należy wykonać również docieplenie stropodachu, a więc każde działanie zmniejszające zużycie energii cieplnej budynku. Inaczej wygląda kwestia termomodernizacji głębokiej, ponieważ jest ona zdefiniowana jako prowadząca do spełnienia przez budynek wymagań aktualnie obowiązujących Warunków Technicznych. Biorąc pod uwagę strukturę wiekową budynków oraz ich efektywność a także rodzaj ogrzewania w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów nie wystarczy już tylko wymiana źródła ciepła czy modernizacja wybranego elementu budynku (modernizacja płytka). Coraz częściej budynki będą musiały zostać poddane przemyślanej, kompleksowej i gruntownej modernizacji, niejednokrotnie przeprowadzonej etapowo.
Paszport renowacji5
To wieloetapowy plan działania, który ma pomóc w przeprowadzeniu gruntownej renowacji danego budynku i poprawiać jego charakterystykę energetyczną. Dokument ten powinien zawierać informacje o aktualnej charakterystyce energetycznej budynku oraz plan działania i kolejne kroki przeprowadzania gruntownej renowacji. Każdy etap powinien zostać opisany wraz ze wskazaniem technologii, technik i materiałów, które mają zostać zastosowane, wskazaniem szacowanych oszczędności energii w odniesieniu do stanu bazowego, wyliczeniem spodziewanej redukcji emisji gazów cieplarnianych oraz szacowanych oszczędności i charakterystyki energetycznej budynku po jego zrealizowaniu. W planie ma się również znaleźć odniesienie do źródeł finansowania. Dzięki paszportowi renowacji inwestor uzyska jasną ścieżkę postepowania, tak aby zarządzany przez niego budynek mógł się stać bezemisyjny przed 2050 rokiem.
1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2024/1275 z dnia 24.04.2024 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202401275
2Krajowy Plan Renowacji Budynków – tekst do prekonsultacji, 2024 r. https://www.kape.gov.pl/blog/aktualnosci-kape-1/krajowy-plan-renowacji-budynkow-730
3 Uchwała rady Ministrów nr 23/2022 z dnia 9 lutego 2022 r. (Długoterminowa strategia renowacji budynków) https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/Dlugoterminowa-strategia-renowacji-budynkow
4 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.