Marek Lulek
główny inżynier ekolog
System EU ETS 2, którego wejście w życie planowane jest w 2027 r., ma na celu rozszerzenie istniejącego systemu handlu emisjami (EU ETS) na nowe sektory, w tym budownictwo i transport drogowy. Jego wprowadzenie stanowi odważny krok w realizacji ambitnych celów klimatycznych UE, mających na celu osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku.
System EU ETS 2 został tak zaprojektowany, by stawić czoła wyzwaniom związanym z redukcją emisji gazów cieplarnianych w sektorach, które nie wymagały zakupu uprawnień do emisji. Wprowadzenie mechanizmu cap and trade (ograniczaj i handluj) dla dostawców paliw ma zapewnić, że emisje CO2 zostaną zredukowane w sposób kosztowo ekonomiczny, promując inwestycje w technologie niskoemisyjne i rozwiązania zwiększające efektywność energetyczną. To podejście ma również zachęcić konsumentów do wyboru bardziej zrównoważonych opcji , wpływając tym samym na zmniejszenie ogólnego popytu na paliwa kopalne.
System EU ETS 2 obejmie emisje już na wczesnych etapach łańcucha dostaw i będzie dotyczył użytkowników końcowych, jak gospodarstwa domowe czy użytkownicy samochodów a dostawcy paliw. W systemie tym nie przewiduje się darmowych uprawnień do emisji. Pułap ETS 2 ma obniżyć emisje o 42 % do 2030 r. w porównaniu z poziomami z 2005 r. Wszystkie uprawnienia do emisji w ramach ETS 2 zostaną sprzedane na aukcji, a część dochodów zostanie wykorzystana w ramach specjalnego funduszu. Będzie to Społeczny Fundusz Klimatyczny,którego celem nadrzędnym będzie łagodzenie społeczno-ekonomicznych skutków transformacji energetycznej, zwłaszcza dla najbardziej wrażliwych gospodarstw domowych i mikroprzedsiębiorstw. Finansowanie z tego funduszu będzie wspierać inicjatywy, zmierzające do zwiększenia efektywności energetycznej budynków, rozwijania mobilności niskoemisyjnej oraz wsparcia gospodarski do adaptacji do nowych wymogów niskoemisyjnych. Polska ma być największym beneficjentem tego funduszu. Ma otrzymać na ten cel w latach 2026-2032 11,4 mld EURO, co w przeliczeniu po kursie z dnia 27.03.2024 r. (4,3153 zł/EUR) daje niebagatelną kwotę 49,2 mld zł[1].
Fundusz, za pomocą subsydiów i dotacji, przewiduje finansowanie inicjatyw zwiększających efektywność energetyczną, wspierających przejście na energię odnawialną, modernizację budynków, zakup pojazdów niskoemisyjnych i rozwój zrównoważonej mobilności. Kieruje on wsparcie przede wszystkim do grup najbardziej narażonych na ubóstwo energetyczne i transportowe, umożliwiając im dostęp do nowoczesnych rozwiązań w zakresie ogrzewania, chłodzenia oraz transportu. Inicjatywy te mają na celu nie tylko łagodzenie skutków wzrostu cen energii, ale również przyspieszenie transformacji energetycznej, redukcję emisji CO2, a tym samym przyczynienie się do ograniczenia zmian klimatycznych.
Państwa członkowskie UE, w tym Polska, są zobowiązane do współfinansowania projektów i przedstawienia Komisji Europejskiej do 30 czerwca 2025 roku szczegółowych planów klimatyczno-społecznych, które określą cele i kierunki wydatkowania środków ze Społecznego Funduszu Klimatycznego.
ETS 2 został zaprojektowany tak, aby rozpocząć działalność w sposób uporządkowany, sprawny i skuteczny. Pierwszym krokiem na drodze do wprowadzenia systemu ETS2 będzie monitorowanie i sprawozdawczość w zakresie emisji począwszy od 2025 r. W 2027 r. większy o 30% wolumen uprawnień zostanie sprzedany na aukcji w celu zapewnienia płynności rynkowej. Podobnie jak w przypadku istniejącego EU ETS, ETS2 będzie funkcjonował ze specjalną rezerwą stabilności rynkowej w celu złagodzenia niewystarczających lub nadmiernych dostaw uprawnień na rynek.
W ciągu pierwszych trzech lat ETS2 ma być kontrolowany i ograniczany, jeśli cena uprawnień przekroczy 45 EUR (w cenach z 2020 r., skorygowanych o inflację). Dodatkowe uprawnienia mogą zostać zwolnione z rezerwy stabilności rynkowej ETS2 w celu przeciwdziałania nadmiernym podwyżkom cen. Uprawnienia mogą być również zwolnione z tej rezerwy, jeżeli cena uprawnień wzrośnie zbyt szybko. Zasady i warunki takiego uwolnienia określono w dyrektywie w sprawie ETS.
Planuje się, że w przypadku wyjątkowo wysokich cen gazu lub ropy naftowej w 2026 r. uruchomienie systemu ETS2 może zostać przesunięte na 2028 r., aby zapewnić sprawne jego wdrożenie[2].
Po 2030 r. systemy ETS i ETS2 najprawdopodobniej zostaną połączone.
Wyzwaniem dla wprowadzenia EU ETS2 będzie zapewnienie, aby system był sprawiedliwy i nie prowadził do nieproporcjonalnego obciążenia poszczególnych grup społecznych ani sektorów gospodarki. Dlatego kluczowe będzie ścisłe monitorowanie wpływu systemu na rynek oraz elastyczność w dostosowywaniu mechanizmów regulacyjnych, by zapewnić osiągnięcie celów klimatycznych przy jednoczesnym zachowaniu konkurencyjności europejskiej gospodarki.
Analizując potencjalne wpływy EU ETS2 na Polskę, należy zauważyć, że jako kraj o znacznej zależności od paliw kopalnych, szczególnie w sektorze energetycznym i ciepłowniczym, Polska stoi przed wyjątkowymi wyzwaniami adaptacyjnymi. Transformacja energetyczna wymagać będzie znaczących inwestycji w odnawialne źródła energii, modernizację infrastruktury energetycznej oraz rozwój technologii niskoemisyjnych. Jednakże, EU ETS2 może również otworzyć przed Polską nowe możliwości rozwojowe, stymulując rozwój innowacyjnych technologii i wzrost ilości miejsc pracy.
Długoterminowy sukces EU ETS2 zależeć będzie od wielu czynników, w tym od zaangażowania i współpracy na wszystkich poziomach zarządzania – od decydentów politycznych, przez przemysł i biznes, aż po indywidualnych konsumentów.
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/955 z dnia 10 maja 2023 r. w sprawie ustanowienia Społecznego Funduszu Klimatycznego i zmieniające rozporządzenie (UE) 2021/1060; PE/11/2023/REV/1
[2] climate.ec.europa.eu – Unijny system handlu uprawnieniami do emisji EU ETS