Odpady tekstylne

Tomasz Miarczyński
inżynier ekolog

Problem odpadów tekstylnych staje się coraz bardziej widoczny i wymaga rozwiązania. Rosnąca produkcja tekstyliów, którą napędzają przemysł mody i konsumpcjonizm zamożnych społeczeństw, ma bardzo negatywny wpływ na środowisko.

Według danych raportu Climate Chance - Waste Management and Circular Economy Trends in Textiles¹każdy Europejczyk wyrzucił w 2022 roku średnio 14 kg tekstyliów. W skali globalnej, rocznie wytwarzanych jest około 113 milionów ton odpadów tekstylnych, z czego tylko 8,5% jest poddawane recyklingowi¹.

Produkcja tekstyliów, poza generowaniem ogromnych ilości odpadów, zużywa również ogromne ilości zasobów naturalnych. Na przykład: do wyprodukowania jednej koszulki bawełnianej potrzeba około 2700 litrów wody, co stanowi ogromne obciążenie dla zasobów wodnych w regionach, gdzie bawełna jest uprawiana. Taka ilość wody zaspokaja 2,5 roczne zapotrzebowanie na wodę jednej osoby². Bangladesz⁸, będąc liderem wśród eksporterów bawełnianych koszulek (8,3 miliarda USD globalnych eksportów na globalnym rynku koszulek)³ mierzy się z problemami związanymi z jakością wody pitnej. Około 49% wody pitnej w tym kraju jest skażone arsenem, co jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego⁴. W Unii Europejskiej liderami wśród producentów tekstyliów są Niemcy: 2 miliardy USD (5,1%) – pokazuje to wartość wyprodukowanych tekstyliów, dalej w kolejności są Włochy: 1,7 miliarda USD (4,2%) oraz Hiszpania: 1,04 miliarda USD (2,6%). O ile w Niemczech ograniczanie zużycia wody do celów innych niż pitne jest rzadkim zjawiskiem, we Włoszech i Hiszpanii w okresie letnim dochodzi już do racjonowania wody.

Wiele krajów, m.in. takich jak Bangladesz, nie posiada odpowiedniej infrastruktury do przetwarzania odpadów. Fabryki odzieżowe i inne zakłady przemysłowe są zobowiązane do posiadania oczyszczalni ścieków, jednak w praktyce większość z nich jest nieskuteczna lub włączana tylko na czas inspekcji, co prowadzi do poważnych problemów z zanieczyszczeniem środowiska i zagraża zdrowiu publicznemu.⁸

Problemy związane z powiększającą się ilością odpadów tekstylnych mają swoje źródła w słabej jakości ubrań oraz w presji przemysłu modowego na szybkie zmiany garderoby. Społeczeństwa podążając za zmieniającymi się trendami, większą wagę przywiązują do kwestii wyglądu a nie ekologii, wskutek czego generowana jest ogromna ilość odpadów. Za ten proces odpowiedzialne są głównie firmy, które promują fast fashion i nie zwracając uwagi na trwałość swoich produktów.

Odpady tekstylne, które trafiają na wysypiska, mogą zalegać na nich przez dziesięciolecia, emitując metan – silny gaz cieplarniany. Tekstylia zawierają także włókna syntetyczne, które nie ulegają biodegradacji i mogą zanieczyszczać glebę oraz wody gruntowe. Według raportu European Environment Agency, produkcja i utylizacja tekstyliów odpowiadają za około 10% globalnych emisji dwutlenku węgla (ze względu na długie łańcuchy dostaw i energochłonną produkcję), to więcej niż emisje z lotnictwa i żeglugi^5.

Jednym z największych problemów w zarządzaniu odpadami tekstylnymi jest trudność w ich recyklingu. Włókna syntetyczne, mieszanki materiałów i chemiczne wykończenia utrudniają ten proces. Ciągle brakuje globalnych standardów i regulacji, które promowałyby zrównoważone praktyki w przemyśle tekstylnym.

30 marca 2022 roku, Unia Europejska przyjęła cele na rzecz zrównoważonych wyrobów włókienniczych w obiegu zamkniętym (EU Strategy for Sustainable and Circular Textiles⁶), Strategia wyznacza ambitne cele dla sektora tekstylnego do 2030 roku, który ma się stać bardziej zrównoważony i oparty o model cyrkularny. Dokument został opracowany we współpracy z Sygnatariuszami Karty Przemysłu Mody na rzecz Działań Klimatycznych, którzy reprezentują największe globalne marki modowe. Partnerstwo z przemysłem modowym pozwoliło na uwzględnienie realnych wyzwań branży oraz opracowanie konkretnych rozwiązań, które mogą być skutecznie wdrażane na szeroką skalę. W ramach strategii sformułowano cele, które mają być osiągnięte do 2030 roku:

Trwałość i recykling:
Wszystkie produkty tekstylne wprowadzone na rynek UE mają być trwałe, naprawialne i nadające się do recyklingu. Produkty mają być w dużej mierze wykonane z włókien pochodzących z recyklingu i nie zawierać szkodliwych substancji.
Ograniczenie nadprodukcji i nadkonsumpcji:
Strategia ma ograniczać nadprodukcję i nadkonsumpcję tekstyliów oraz zapobiegać niszczeniu niesprzedanych lub zwróconych produktów.
Wspieranie gospodarki o obiegu zamkniętym:
Wprowadzenie obowiązkowych i ujednoliconych przepisów dotyczących rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP) we wszystkich państwach członkowskich UE. Zachęcanie do modeli biznesowych opartych na ponownym użyciu i naprawie produktów, w tym do tworzenia opłacalnych usług naprawczych w celu ponownego wykorzystania produktów.
Ochrona środowiska i praw socjalnych:
Produkcja tekstyliów ma się odbywać z poszanowaniem praw socjalnych i środowiskowych. Wprowadzanie działań ograniczających niezamierzone uwalnianie mikroplastików z tekstyliów syntetycznych.
Przeciwdziałanie greenwashingowi:
Wzmocnienie regulacji zapewniających rzetelny przekaz informacji na temat trwałości i możliwości naprawy produktów, aby przeciwdziałać zjawisku greenwashingu.
Globalne promowanie zrównoważonych tekstyliów:
Ograniczenie eksportu odpadów tekstylnych i promowanie zrównoważonych tekstyliów na całym świecie. Wsparciem w realizacji tego celu jest kampania „Reset the Trend”, która angażuje Europejczyków, szczególnie młodzież, w walkę z fast fashion. Ma ona za zadanie podnieść świadomość na temat zrównoważonej mody oraz strategii UE dotyczącej zrównoważonych i cyrkularnych tekstyliów. Należy także wspomnieć o projektach finansowanych z programu Horyzont Europa, jest to główny program finansowania badań i innowacji w UE na lata 2021-2027, wspierający różne projekty dotyczące zrównoważonego rozwoju, w tym inicjatywy związane z gospodarką o obiegu zamkniętym
Cyfrowe paszporty produktów tekstylnych (Digital Product Passport, DPP⁷)

Paszporty będą zawierać szczegółowe informacje o składzie materiałowym, pochodzeniu surowców, procesach produkcji oraz możliwościach recyklingu. Dzięki nim konsumenci oraz firmy będą mieli pełny wgląd w cykl życia produktów, co pomoże w podejmowaniu bardziej świadomych decyzji zakupowych i produkcyjnych. Każdy produkt będzie oznaczony unikalnym identyfikatorem (np. kodem QR), który umożliwi dostęp do danych o produkcie na różnych etapach jego cyklu życia. DPP będzie stopniowo wdrażany w ramach Regulacji o Ekoprojektowaniu dla Zrównoważonych Produktów (ESPR). Jego pełne wdrożenie przez branżę tekstylną planowane jest na lata 2025–2027, co zapewni firmom czas na dostosowanie się do nowych wymogów. Co ważne, także firmy spoza UE, które eksportują swoje produkty na europejski rynek, będą musiały dostosować się do tych regulacji. Oznacza to, że produkty oferowane z krajów jak np. z USA, Chiny, czy Indie, będą musiały posiadać DPP.

Poniżej tabela zawierająca cele Strategii UE dla Zrównoważonych Tekstyliów

Wnioski

Zarządzanie odpadami tekstylnymi wymaga kompleksowego podejścia obejmującego produkcję, konsumpcję i recykling w skali całego świata. Konsekwencje braku działań w tym obszarze powodują degradację środowiska naturalnego a w następstwie tego zwiększają zagrożenie dla funkcjonowania społeczeństw, zwłaszcza w krajach rozwijających się. Wprowadzenie zrównoważonych praktyk w przemyśle tekstylnym, rozwój nowych technologii recyklingu oraz edukacja konsumentów – zarówno na poziomie jednostki jak i całych grup –mogą się bardzo przyczynić do zmniejszenia ilości odpadów i ochrony środowiska.