Neutralność klimatyczna UE a globalne emisje gazów cieplarnianych

Marek Lulek
główny inżynier ekolog

Globalne ocieplenie klimatu, którego przejawem są coraz częstsze ekstremalne temperatury, anomalie pogodowe, przesunięcia pór roku, jest zjawiskiem światowym. Nie ulega wątpliwości, że za te zmiany odpowiada rosnąca emisja gazów cieplarnianych, które są wynikiem prowadzonej przez człowieka gospodarki, opartej w dużej mierze na produkcji energii z surowców kopalnych.

Emisje gazów nie są rozłożone równomiernie na świecie. Zgodnie z raportem GHG emissions of all world countries 2023 r.^[1] wielkość emisji gazów cieplarnianych w największych krajach oraz w EU (dane za 2022 r.)  wygląda następująco:

		1. Chiny – 15,69 gigaton ekwiwalentu dwutlenku węgla (Gt CO2e),  tj. około 29,2% globalnych emisji. Są największym emitentem gazów cieplarnianych, głównie ze względu na swoją ogromną populację (1,412 miliarda ludności), szybki rozwój gospodarczy oraz dużą zależność od węgla. Należy jednak zauważyć, że władze Chin podejmują wzmożone wysiłki w kierunku zastąpienia przez odnawialne źródła energii (OZE) dotychczasowych wysokoemisyjnych źródeł energii oraz dążą do rozwoju energetyki atomowej.
		2. Stany Zjednoczone – 5,51 Gt CO2e,  tj.  około 10,2% globalnych emisji. USA ma dużą gospodarkę opartą na paliwach kopalnych, chociaż w ostatnich latach podjęto kroki w kierunku większego wykorzystania odnawialnych źródeł energii.
		3. Indie – 2,31 Gt CO2e, tj. około 4,3% globalnych emisji. Indie mają największą populację ludności na świecie (1,417 miliarda)  i gospodarkę opartą na węglu, ale rosnące wykorzystanie odnawialnych źródeł energii jest widoczne.
		4. Rosja – 1,64 Gt CO2e, tj. około 3,0% globalnych emisji. Rosja jest dużym emitentem głównie ze względu na swoje łatwo dostępne zasoby paliw kopalnych.
		5. Japonia – 1,06 Gt CO2e, tj. około 2,0% globalnych emisji. Japonia jest zaawansowanym technologicznie krajem, ale nadal zależnym od paliw kopalnych.
		6. Unia Europejska (skupiająca 27 krajów) – 3,6 Gt CO2e, tj.  około 6,7% globalnych emisji. UE jest jednym z największych emitentów, ale podejmuje znaczące kroki w celu redukcji emisji poprzez polityki klimatyczne, takie jak Europejski Zielony Ład.

Globalna emisja gazów cieplarnianych w 2022 r. wyniosła około 53,8 gigaton ekwiwalentu dwutlenku węgla (Gt CO₂e).

Łącznie pięciu największych emitentów gazów cieplarnianych oraz Unia Europejska odpowiadają za ok. 55,4% globalnej emisji tych gazów.

Wzrasta emisja gazów cieplarnianych

Niestety, mimo wielu działań głównych emitentów, szczególnie w kierunku rozwoju OZE i energetyki atomowej,  w 2023 roku emisja gazów cieplarnianych na świecie wzrosła o około 1,1% w porównaniu do 2022 roku, osiągając rekordowy poziom. Głównym czynnikiem tego wzrostu była emisja dwutlenku węgla (CO₂) z paliw kopalnych, która wyniosła ponad 40 miliardów ton^[2]. Emisje z Chin, największego emitenta na świecie, wzrosły o około 4%, głównie z powodu zwiększonego zużycia węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego^[3].

W Indiach emisje wzrosły o 8,2%, napędzane rosnącym zapotrzebowaniem na energię elektryczną, co skutkowało większym zużyciem węgla3.

Z kolei w Stanach Zjednoczonych odnotowano spadek emisji o 3% z powodu długoterminowego spadku wykorzystania węgla w energetyce, choć emisje, wynikające ze spalania gazu ziemnego,, nieznacznie wzrosły2. Unia Europejska również odnotowała spadek ilości wyemitowanych gazów cieplarnianych o 7,4%, głównie dzięki znacznemu zmniejszeniu zużycia węgla na cele energetyczne2. Należy w tym miejscu podkreślić, że w Polsce w 2023 r. po raz pierwszy w historii generacja energii elektrycznej z węgla spadła poniżej 63%, natomiast udział energii z OZE wzrósł do 27%^[4].

Pomimo tych regionalnych spadków, globalne emisje wciąż rosną, co stawia świat na kursie do przekroczenia celów Porozumienia Paryskiego^[5], zakładających ograniczenie globalnego ocieplenia do 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej, tj. lat 1850 - 1900.

Unia Europejska postawiła sobie za cel osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 roku. Oznacza to dążenie do zredukowania swoich antropogenicznych, czyli wygenerowanych wskutek działalności człowieka, emisji gazów cieplarnianych do poziomu zerowego netto. Wszelkie emisje wygenerowane przez człowieka muszą być zrównoważone przez działania usuwające te emisje z atmosfery, takie jak zalesianie czy technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS).

UE nie przerywa walki

Na dziś UE podjęła następujące kroki w kierunku realizacji tego celu:

1. Europejski Zielony Ład^[6] - strategia na rzecz zrównoważonej gospodarki. Zakłada redukcję emisji, inwestycje w technologie ekologiczne oraz wsparcie dla przemysłu w transformacji.

2. Europejskie prawo o klimacie^[7] - wprowadza cel osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku oraz pośredni cel redukcji emisji o 55% do 2030 roku w porównaniu do poziomów z 1990 roku.

3. System handlu uprawnieniami do emisji (ETS)^[8] - jest głównym narzędziem polityki klimatycznej UE, mającym na celu ograniczenie emisji przemysłowych. Jego rozszerzenie od 2027 r. obejmie również emisje w budownictwie i transporcie drogowym.

4. Wsparcie finansowe i inwestycje - UE alokuje fundusze na badania i rozwój technologii niskoemisyjnych, modernizację infrastruktury oraz wsparcie dla regionów najbardziej dotkniętych transformacją energetyczną.

Przed krajami UE stoją wielkie wyzwania polegające na:

1. Przeprowadzeniu transformacji energetycznej poprzez przejście na odnawialne źródła energii, które wymaga ogromnych inwestycji oraz modernizacji sieci energetycznych.

2. Adaptacji przemysłu - tradycyjne sektory przemysłowe, takie jak hutnictwo czy chemia, muszą przejść znaczące zmiany technologiczne, a przede wszystkim oprzeć się na niskoemisyjnych źródłach energii.

3. Mobilność - przejściu na  nieskoemisyjny transport, w tym elektryczne i wodorowe pojazdy oraz rozwój infrastruktury do ich ładowania.

4. Wsparcie społeczno-ekonomiczne - transformacja musi być sprawiedliwa i uwzględniać potrzeby pracowników oraz krajów i regionów znajdujących się w łańcuchach dostaw,  zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Planowane i wdrażane są następujące działania:

1. Inwestycje w odnawialne źródła energii - zwiększenie udziału energii z odnawialnych źródeł, takich jak energia słoneczna, wiatrowa, wodna oraz biomasa.

2. Rozwój technologii CCS - inwestycje w technologie wychwytywania i składowania dwutlenku węgla, które mogą pomóc w redukcji emisji z przemysłu, głównie chemicznego i cementu. Technologia ta polega na bezpośrednim usuwaniu CO₂ z emitora za pomocą chemicznych sorbentów lub filtrów. Wyłapany CO₂ można przechowywać w geologicznych formacjach (CCS - Carbon Capture and Storage) lub wykorzystywać do produkcji paliw syntetycznych, materiałów budowlanych itp. (CCU - Carbon Capture and Utilization).

3. Reforma rolnictwa i użytkowania gruntów - zmiany w praktykach rolniczych i leśnictwie mające na celu zwiększenie sekwestracji dwutlenku węgla i zmniejszenie emisji z tego sektora.

4. Wsparcie dla innowacji - finansowanie badań i innowacji w dziedzinie zielonych technologii, w tym efektywności energetycznej, nowych materiałów i czystych technologii produkcji.

5. Regulacje i normy - wprowadzenie surowszych norm emisji dla przemysłu, transportu i budownictwa oraz wsparcie dla wdrażania nowych standardów technologicznych.

Cel  - neutralnosć klimatyczna do 2050 roku

Podsumowując, osiągnięcie neutralności klimatycznej w UE do 2050 roku wymaga skoordynowanych działań na wielu płaszczyznach, a także ogromnych inwestycji finansowych oraz technologicznych. Wyzwania są znaczące, ale strategia Europejskiego Zielonego Ładu i odpowiednie regulacje stanowią solidną podstawę do osiągnięcia tego ambitnego celu. Należy podkreślić, że wostatnim czasieRada Unii Europejskiej zaakceptowała wprowadzenie tzw. Carbon Border Adjustment Mechanism (w skrócie CBAM)^[9], czyli granicznego podatku węglowego (polska nazwa: Mechanizm dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂). CBAM ma zapobiec tzw. wyciekom emisji (emission leak lub carbon leakage), czyli sytuacjom, w których firmy przenoszą wysokoemisyjną produkcję z UE do państw,  gdzie  standardy klimatyczne są znacznie niższe. Taka ucieczka, do tej pory, była dla przedsiębiorstw rozwiązaniem wyjątkowo opłacalnym, w związku z unikaniem opłat za emisje CO₂ w systemie handlu emisjami ETS, który poza Unią nie obowiązuje. W rozumieniu Parlamentu Europejskiego opłata CBAM ma pomóc ograniczyć światową emisją CO₂ oraz zapewnić firmom równe warunki konkurencji^[10].

Osiągnięcie neutralności klimatycznej przez Unię Europejską do 2050 roku byłoby istotnym wkładem w ograniczanie wzrostu temperatury na Ziemi,  ale same działania UE nie wystarczą, aby znacząco wpłynąć na globalne trendy temperaturowe.Osiągnięcie celu klimatycznego - ograniczenia globalnego ocieplenia do poziomu znacznie poniżej 2 ⁰C (z dążeniem do 1,5 ⁰C) w porównaniu do poziomów sprzed epoki przemysłowej (cel określony w Porozumieniu Paryskim podpisanym 12 grudnia 2015 r. podczas konferencji klimatycznej COP21 przez wszystkie kraje odpowiadające za największe emisje gazów cieplarnianych) będzie możliwe wówczas, gdy globalne emisje gazów cieplarnianych zostaną zredukowane przez wszystkie główne emitujące kraje. Niestety, jak pokazują dane statystyczne UE, emisje te w dalszym ciągu rosną, co oddala osiągnięcie celu sformułowanego w Porozumieniu Paryskim.
________________________________