Jakub Kowalczuk
główny inżynier ekolog
Rola Polskich Sieci Elektroenergetycznych w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym
Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA (PSE) są podmiotem powołanym na podstawie ustawy Prawo energetyczne[1], do pełnienia roli operatora systemu przesyłowego w oparciu o posiadaną sieć przesyłową najwyższych napięć (pow. 220 kV). PSE to spółka Skarbu Państwa odpowiedzialna m. in. za zapewnienie bezpiecznej i ekonomicznej pracy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE). Realizacja tego obowiązku wykonywana jest poprzez bilansowanie rynku elektroenergetycznego2 i zarządzenie popytem oraz podażą energii elektrycznej przy zachowani naczelnej zasady zapewnienia pokrycia zapotrzebowania odbiorców na moc i energię elektryczną, uwzględniając uwarunkowania pracy sieci i jednostek wytwórczych oraz wymagania bezpieczeństwa pracy systemu.
Jednym z mechanizmów, które pozwalają PSE na bilansowanie rynku od strony podażowej są wyłączenia źródeł OZE w sytuacji nadpodaży produkowanej energii (tzw. redysponowanie nierynkowe). Ma to najczęściej miejsce, kiedy zapotrzebowanie na energię elektryczną jest niskie (sobota, dni wolne, długie weekendy) przy jednoczesnych warunkach pogodowych sprzyjających produkcji energii ze źródeł pogodozależnych (OZE) takich jak instalacje fotowoltaiczne czy farmy wiatrowe. W takich sytuacjach PSE – z uwagi na konieczność podtrzymania minimalnych poziomów produkcji w elektrowniach węglowych – wydaje Operatorom Sieci Dystrybucyjnych (OSD) (np. ENEA, ENERGA, PGE, TAURON) polecenie ograniczenia pracy tego typu źródeł. W 2024 roku w okresie od marca do grudnia, taka sytuacja miała miejsce w ciągu 62 dni przez 315 godzin3 i wiązała się z „utratą” olbrzymich ilości niewyprodukowanej energii, a jednocześnie z emisją gazów cieplarnianych w elektrowniach konwencjonalnych.
Mechanizmami pozwalającymi PSE na zabezpieczenie stabilności funkcjonowania systemu elektroenergetycznego od strony popytowej są usługi systemowe świadczone przez odbiorców: Interwencyjna Redukcja Poboru (IRP) oraz Interwencyjne Zwiększenie Poboru (IZP).
Jak działają mechanizmy Interwencyjnej Redukcji Poboru (IRP) oraz Interwencyjne Zwiększenie Poboru (IZP)
IRP
Mechanizm IRP został stworzony w celu bilansowania mocy w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE) w sytuacjach, w których relacja pomiędzy popytem na energię elektryczną, a jej podażą jest przesunięta w kierunku zapotrzebowania. Stanowi on jeden ze środków zaradczych, który należy do katalogu regulacyjnych usług systemowych w zakresie rezerwy interwencyjnej. Mechanizm działania usługi IRP polega na dobrowolnym, czasowym obniżeniu poboru mocy z sieci elektroenergetycznej lub przesunięciu w czasie jej poboru na polecenie Operatora Systemu Przesyłowego (OSP-PSE) w zamian za rekompensatę finansową.
Usługę IRP może świadczyć każdy podmiot, który ma możliwości techniczne (np. magazyny energii, kogeneracja, OZE) pozwalające na przesunięcia w czasie lub obniżenie swojego zużycia energii elektrycznej i przeszedł stosowną procedurę weryfikacji przeprowadzoną przez operatora sieci, do której jest przyłączony (tzw. proces certyfikacji technicznej Obiektu Redukcji, (ORed) oraz posiada „aktywny” certyfikat ORed4.
Podmioty chcące uczestniczyć w tym systemie mogą świadczyć usługę bezpośrednio na rzecz PSE, jeśli posiadają potencjał do redukcji mocy na poziomie nie mniejszym niż 1 MW. W przypadku mniejszego potencjału usługa może być świadczona za pośrednictwem tzw. podmiotów agregujących. Są to podmioty, które podpisały umowę z PSE, reprezentujące interesy odbiorców o możliwościach redukcji mniejszych niż 1 MW w relacjach z OSP. Przysługujące w ramach IRP wynagrodzenie jest zależne od propozycji sprzedaży (zawierających parametry m.in. handlowe) złożonych PSE podczas aktywacji usługi IRP, rzeczywistego wykonania redukcji oraz warunków umowy zawartej z agregatorem (w przypadku podmiotów nie posiadających bezpośredniej umowy z PSE). Warunkiem otrzymania wynagrodzenia będzie przeprowadzenie udanej redukcji poboru mocy na wezwanie PSE.
IZP
Interwencyjne ofertowe zwiększenie poboru mocy (IZP) jest nowym wprowadzonym w sierpniu 2024 r. mechanizmem wspomagającym PSE w bilansowaniu rynku mocy, który polega na dobrowolnym i określonym w czasie zwiększeniu poboru mocy przez odbiorców energii elektrycznej na jego polecenie. Z założenia mechanizm IZP ma wspierać PSE w zarządzaniu systemem w okresach nadwyżek generacji ponad zapotrzebowanie. Za wykonanie polecenia podmiot uczestniczący w mechanizmie ma możliwość uzyskania wynagrodzenia, którego wielkość zależy od oczekiwanych cen zwiększenia poboru i cen ustalonych na Rynku Bilansującym.
Podstawowe warunki udziału w systemie są podobne jak w przypadku IRP: posiadanie technicznych możliwości zwiększenia zapotrzebowania na moc, pozytywna weryfikacja powyższego przez operatora systemu, do którego jest przyłączony i posiadanie aktywnego certyfikatu ORed. Usługa może być świadczona na podstawie umowy podpisanej bezpośrednio z PSE (potencjał zwiększenia zapotrzebowania na poziomie MW lub wyższym) lub poprzez podmiot pośredniczący, reprezentujący odbiorców w relacjach z OSP. Z mechanizmu IZP korzystać mogą również podmioty posiadające obowiązki mocowe w ramach Rynku Mocy tzn. mogą realizować kontrakt mocowy i świadczyć IZP na tych samych zasobach, jednak nie w tym samym czasie. Realizacja usługi IZP5 przebiega wg. następującego schematu:
- PSE wysyła do podmiotów, z którymi ma zawarte umowy na świadczenie IZP wezwania do składania ofert sprzedaży na dany Okres Zwiększenia Poboru (OZP), którym jest okres rozliczania niezbilansowania na Rynku Bilansującym (obecnie 15 min) podając oczekiwaną moc zwiększenia poboru dla danego OZP.
- Dostawcy IZP przesyłają do PSE oferty zawierające wymagane parametry tj. oferowaną moc zwiększenia (zakres od 1-300 MW z dokładnością do 0,1 MW) oraz cenę zwiększenia (od 0,01 zł/MWh do 50 000 zł/MWh z dokładnością do 0,01 zł/MW). Oferty mogą być składane i modyfikowane nie później niż na 45 min przed OZP.
- Dla każdego OZP, PSE analizuje i optymalizuje zebrane oferty, a następnie dla przyjętych propozycji sprzedaży wysyła polecenie realizacji usługi (najpóźniej 30 min przed OZP).
- Dostawca IZP realizuje usługę zgodnie z parametrami swojej oferty i wydanym poleceniem.
Poza gratyfikacją finansową wynikającą z realizacji usług na rzecz PSE opisane wyżej mechanizmy pozytywnie wpływają na poprawę bezpieczeństwa energetycznego i stabilności Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Zmniejszeniu ulega ryzyko wprowadzania stopni zasilania, czyli rotacyjnych wyłączeń prądu. Dodatkowo za uczestnictwo w systemie IRP przysługuje prawo do korzystania z godła „Wspieram bezpieczeństwo energetyczne Polski”6 co może wspierać budowanie wizerunku firmy zaangażowanej społecznie, w obecnych czasach też może to mieć niebagatelne znaczenie.
Szczegóły oraz podstawowe dokumenty i procedury obowiązujące w ramach opisanych mechanizmów znajdują się na stronie internetowej PSE7.
- Art. 9c ust 2. Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne
- https://www.bosbank.pl/EKO/tresci-ekologiczne/za-kulisami-stabilnosci-jak-rynek-bilansujacy-utrzymuje-rownowage-w-sieci-elektroenergetycznej
- https://www.pse.pl/redysponowanie-nierynkowe
- https://www.pse.pl/uslugi-dsr/lista-odbiorcow-posiadajacych-certyfikaty-dla-ored
- https://www.pse.pl/uslugi-dsr/interwencyjne-ofertowe-zwiekszenie-poboru-mocy-przez-odbiorcow
- https://www.pse.pl/uslugi-dsr/dsr-godlo
- https://www.pse.pl/aktualnosci-uslug-dsr