Grzegorz Litke
główny inżynier ekolog
Energia geotermalna to jedno z odnawialnych źródeł energii, którego wykorzystanie w krajowym bilansie energetycznym jest istotne m.in. dla poprawy jakości środowiska, a tym samym stanu zdrowia i życia mieszkańców. Mimo wielu zalet związanych z użytkowaniem zasobów geotermalnych – wskazanych w drugiej części artykułu poświęconego tematyce geotermii1 – energetyka geotermalna nadal zajmuje ostatnie miejsce wśród odnawialnych źródeł energii w Polsce. Wydarzenia ostatnich lat pozwalają jednak na optymistyczne stwierdzenie, że istnieje szansa na zdynamizowanie rozwoju sektora geotermalnego i zwiększenie liczby projektów geotermalnych w Polsce.
Stan rozwoju energetyki geotermalnej i wyzwania stojące przed sektorem geotermalnym
Według Raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK) z 2022 r. pt. „Wykorzystanie energii wód termalnych dla celów wytwarzania ciepła”2, krajowe zasoby energii geotermalnej zostały wykorzystane w niewielkim stopniu w stosunku do potencjału, którym dysponujemy. Pomimo prawidłowego rozpoznania krajowych zasobów geotermalnych przez Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy (PIG – PIB), w latach 2015-2021 nie osiągnięto planowanego wykorzystania tych zasobów. Duże wsparcie finansowe inwestycji w geotermię w tym okresie przyczyniło się do rozwoju tego obszaru, jednak ze względu na długotrwałość procesów inwestycyjnych, jego efekty będą widoczne dopiero po wielu latach.
W badanym okresie (2015-2021), na rozwój geotermii w Polsce przeznaczono ze środków publicznych prawie 839 mln zł, z czego ok. 70% stanowiły środki krajowe, a ok. 30% środki głównie z UE. Najwięcej pieniędzy publicznych przekazano na udostępnianie wód termalnych i wykonanie odwiertów – ok. 48%. Niewiele mniej, bo ok. 47% przeznaczono na zadania PIG-PIB dotyczące rozpoznania możliwości wykorzystania zasobów geotermalnych.
Według NIK część z wdrożonych programów wsparcia nie do końca odpowiadała na potrzeby inwestorów (beneficjentami były jednostki samorządu terytorialnego (JST) lub ich związki). Większość kontrolowanych ciepłowni geotermalnych osiągnęła w latach 2015-2020 dodatnie wyniki sprzedaży, co było efektem otrzymanego preferencyjnego lub bezzwrotnego wsparcia finansowego, jednak w raporcie podkreślono, że pomimo rosnącej dostępności środków publicznych na inwestycje – dla wielu, zwłaszcza mniejszych ośrodków – barierą ograniczającą rozwój geotermii w dalszym ciągu pozostają koszty korzystania z tego źródła energii.
W dokumencie opracowanym przez Ministerstwo Klimatu i Środowiska pn. „Wieloletni Program Rozwoju Zasobów Geotermalnych w Polsce do 2040 roku z perspektywą do 2050 r.”3 wskazano, że rozwój geotermii w Polsce wymaga dużych nakładów finansowych. Już na etapie początkowym projekty wymagają przeznaczenia dziesiątek milionów złotych na pojedyncze odwierty, wsparcie budowy lub przebudowy ciepłowni i usuwanie problemów eksploatacyjnych, (np. wyczerpywanie i wysokie zasolenie złóż, korozja armatury i rurociągów czy zmniejszenie wydajności otworów w wyniku zarastania otworów osadem). Dodatkowe środki są również potrzebne na rozbudowę istniejących instalacji i zagospodarowanie niewykorzystanego dotąd potencjału energetycznego ujęć. Przyjęte przez Polskę akty prawne oznaczają trwałe zainteresowanie i działania ze strony organów państwowych skutkujące opracowaniem odpowiednich, stabilnych i długofalowych systemowych regulacji prawnych, organizacyjnych i ekonomicznych, sprzyjających szerszemu, optymalnemu i zrównoważonemu wykorzystywaniu ciepła Ziemi jako elementu systemu OZE.
Możliwości wsparcia finansowego rozwoju geotermii w Polsce
Inwestorzy planujący realizację projektów związanych z geotermią mogą liczyć na wsparcie finansowe ze środków krajowych jak również unijnych, oferowane w ramach programów priorytetowych realizowanych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). Szczegóły programów oraz aktualną ofertę naborów można znaleźć na stronie NFOŚiGW4,5.
Poniżej lista programów NFOŚiGW wspierających rozwój geotermii:
- „Udostępnianie wód termalnych w Polsce”6;
- „Polska Geotermia Plus" Część 1) Geotermia głęboka”7
- „OZE – źródło ciepła dla ciepłownictwa”8
- Współfinansowanie projektów realizowanych w ramach Programu Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko 2021-2027 (FEnIKS), Część 2) Rozwój OZE”9
Poza ofertą Narodowego Funduszu, także Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBiR) ogłosiło III konkurs na projekty B+R+I, w ramach Strategicznego Programu Badań Naukowych i Prac Rozwojowych10.„Nowe Technologie w Zakresie Energii” (NTE)11. Konkurs obejmuje dwa obszary tematyczne, w tym Nr T6 „Energetyczne wykorzystania ciepła geotermalnego (geotermia)”.
W ostatnich latach zainteresowanie geotermią w Polsce, zarówno ze strony Państwa jak również potencjalnych inwestorów mocno wzrosło, ma to podłoże ekonomiczne, środowiskowe i wizerunkowe. Dlatego tak ważne jest wypracowanie strategii działania w zakresie geotermii. Kompleksowy system wsparcia geotermii w Polsce, stanowią programy realizowane przez NFOŚiGW oraz NCBiR, począwszy od wykonania prac B-R-I i pierwszego otworu badawczego, do budowy nowej lub modernizacji istniejącej infrastruktury energetycznej.
1 https://www.bosbank.pl/EKO/tresci-ekologiczne/geotermia-w-polsce-czesc-2
2 https://www.nik.gov.pl/plik/id,25666,vp,28439.pdf
3 https://www.gov.pl/web/klimat/mapa-drogowa-rozwoju-geotermii-w-polsce
4 https://www.gov.pl/web/nfosigw/programy-priorytetowe--instrumenty-finansowe
5 https://www.gov.pl/web/nfosigw/informacja-o-naborach-wnioskow-w-roku--2024
6 https://www.gov.pl/web/nfosigw/udostepnianie-wod-termalnych-w-polsce-2021
7 https://www.gov.pl/web/nfosigw/polska-geotermia-plus-czesc-1-geotermia-gleboka
8 https://www.gov.pl/web/funduszmodernizacyjny/oze--zrodlo-ciepla-dla-cieplownictwa
11 https://www.gov.pl/web/ncbr/nowe-technologie-w-zakresie-energii-iii-konkurs