Grzegorz Litke
główny inżynier ekolog
Wiedza na temat geotermii w Polsce jest nadal mała, jednak dążenie samorządów i ciepłowników, do wykorzystania potencjału wódy termalnych jest coraz większe. Dotacyjne i preferencyjne finansowanie m. in. z programów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz oferta Banku Ochrony Środowiska (BOŚ), zachęca do inwestowania w tę dziedzinę energetyki odnawialnej. Przed poszukiwaniem finansowania należy jednak przeanalizować cały proces inwestycyjny, od pomysłu do uruchomienia i eksploatacji instalacji geotermalnej. Wtedy planowane przedsięwzięcie będzie mogło zakończyć się sukcesem.
Przepisy prawa związane z realizacją instalacji geotermalnych
W Polsce przepisy dotyczące geotermii zawarte są w wielu aktach prawnych, m.in. w ustawie Prawo geologiczne i górnicze1, ustalającej zasady i warunki prowadzenia eksploatacji wód podziemnych zaliczonych do kopalin oraz poprzedzających je prac związanych z poszukiwaniem, rozpoznawaniem i dokumentowaniem zasobów wód. Ustawa określa m.in.: definicje wód termalnych (kopalin), procedurę zatwierdzania projektu robót geologicznych przez marszałka województwa jako organu administracji geologicznej dla wód termalnych, procedurę formalno-prawną uzyskania koncesji na wydobywanie kopaliny ze złoża oraz procedurę zawierania umów użytkowania górniczego. Ustawy nie stosuje się do wykonywania wykopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m, w celu wykorzystania ciepła ziemi.
Przepisy związane z geotermią zawarte są także w wielu innych aktach prawnych, m.in. w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym2, Prawie ochrony środowiska3, ustawie o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko4, Prawie wodnym5, Prawie budowlanym6, Prawie energetycznym7 oraz ustawie o odnawialnych źródłach energii8.
Bardzo istotne jest również prawo lokalne, od którego w zasadzie powinno się rozpocząć planowanie przedsięwzięcia i to już na etapie koncepcji tj. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który określa możliwości i ramy realizacji planowanych działań inwestycyjnych. Przy ubieganiu się o uzyskanie wsparcia finansowego duże znaczenie mogą mieć również przepisy ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej9 .
Aspekty formalno-prawne dotyczące realizacji inwestycji geotermalnej
Projekty geotermalne zazwyczaj składają się z dwóch elementów: budowy ujęcia źródła ciepła wykorzystującego energię geotermalną12 oraz budowy nowej lub rozbudowy istniejącej ciepłowni i sieci ciepłowniczej. Budowa ujęcia wymaga wypełnienia szeregu formalności, m.in. podjęcia decyzji o wybudowaniu instalacji geotermalnej, które wiąże się z uzyskaniem opinii na temat występowania i możliwości zagospodarowania wód termalnych z Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego17, zdobycia tytułu do dysponowania nieruchomością, w granicach której wykonywane będą roboty geologiczne czy wykonania projektu robót geologicznych na wykonanie otworu geotermalnego, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących projektów robót geologicznych10, w tym robót, których wykonywanie wymaga uzyskania koncesji.
Budowa /rozbudowa ciepłowni oraz sieci ciepłowniczej, również wymaga zrealizowania wielu czynności formalnych11, m.in.: analizy technicznej i ekonomicznej, uzyskania decyzji administracyjnych – lokalizacyjnych i środowiskowych od wójta, burmistrza, prezydenta miasta, uzyskania warunków przyłączeniowych i podpisania umów z operatorami sieci energetycznej i ciepłowniczej, wykonania projektów budowlanych na budowę ciepłowni geotermalnej oraz niezbędnej infrastruktury technicznej i energetycznej, uzyskania decyzji budowlanych wydanych przez starostę właściwego dla miejsca inwestycji dotyczących budowy ciepłowni wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną i energetyczną, budowę ciepłowni wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną i energetyczną, wykonanie rozruchu, testów i prac odbiorowych, uzyskania decyzji o pozwoleniu na użytkowanie albo zawiadomienie o zakończeniu budowy wraz z oświadczeniem o braku wniesienia sprzeciwu przez właściwy organ nadzoru budowlanego, decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki (koncesji) na wykonywanie działalności gospodarczej polegającej na wytwarzaniu, przesyłaniu i dystrybucji ciepła oraz na obrót ciepłem, rozpoczęcia produkcji energii cieplnej z wody termalnej oraz monitorowania i konserwacji instalacji.
Dobrym przykładem jest udana inwestycja geotermalna, zrealizowana przez Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Koninie, gdzie ciepłownia geotermalna o mocy 8,1 MW pokrywa ok. 10% zapotrzebowania na energię cieplną. Przedsięwzięcie składało się z czterech etapów13,14,15.
- Etap I: 2012-2015, wykonanie otworu badawczo – projektowego i otworu badawczo – eksploatacyjnego.
- Etap II: 2015-2019, prace studialne i projektowe, w tym wielowariantowa ekspertyza optymalnego wykorzystania źródła geotermalnego w Koninie do celów energetycznych, koncepcja i studium wykonalności, projekt techniczny z pozwoleniem na budowę dla budowy ciepłowni oraz wykonanie otworu eksploatacyjno-zatłaczającego.
- Etap III: 2021-202, budowa ciepłowni geotermalnej, wykonanie otworu eksploatacyjno-zatłaczającego i sieci ciepłowniczej.
- Etap IV: IV kw.2024, uruchomienie ciepłowni.
Warto podkreślić, że czasem okres realizacji inwestycji (od koncepcji do zakończenia prac) i przeprowadzenia kolejnych jej etapów może trwać nawet 12 lat. Koncepcja, projekt, pozyskanie funduszy i budowa ciepłowni geotermalnej to skomplikowany długotrwały proces prawno-inwestycyjny, wymagający dużego zaangażowania na każdym etapie. Dlatego tak ważne jest, aby w procesie prowadzenia przedsięwzięć geotermalnych uczestniczyli i współpracowali specjaliści z wielu dziedzin, w tym inżynierowie, geolodzy prawnicy oraz ekonomiści. Właściwe planowanie i realizacja każdego etapu są kluczowe dla odniesienia sukcesu biznesowego. Okazją do wymiany aktualnych informacji w zakresie geotermii było zeszłoroczne forum pn. „Nowe perspektywy rozwoju geotermii w Polsce”16, które odbyło się 3 października 2024 r. Miało ono na celu promocję geotermii jako istotnego elementu transformacji energetycznej Polski.
Polecamy także poprzednie części z cyklu artykułów poświęconych geotermii18,19,20.
1 Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1290).
2 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1130)
3 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1130 z późniejszymi zmianami)
4 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1112)
5 Ustawa z 20 lipca 2017 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1087)
6 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz.U. 2019 poz. 1186)
7 Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 266 z późniejszymi zmianami)
8 Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (OZE) (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1361)
9 Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 702 z późniejszymi zmianami)
10 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących projektów robót geologicznych, w tym robót, których wykonywanie wymaga uzyskania koncesji (t.j. Dz. U. z 2023 poz. 155)
11 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2016 r. w sprawie dokumentacji hydrogeologicznej i dokumentacji geologiczno-inżynierskiej (Dz. U. z 2016 r. poz. 2033)
12 Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 kwietnia 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących projektów zagospodarowania złóż (Dz. U. z 2012 r. poz. 511)
13 https://www.lm.pl/aktualnosci/cieplownia-geotermalna-czeka-na-rozruch-wymiana-filtra-w-toku
15 https://www.lm.pl/aktualnosci/zakonczyla-sie-budowa-cieplowni-geotermalnej-moze-ruszyc-w-grudniu
17 https://www.pgi.gov.pl/o-instytucie-geologicznym.html
18 https://www.bosbank.pl/EKO/tresci-ekologiczne/geotermia-w-polsce
19 https://www.bosbank.pl/EKO/tresci-ekologiczne/geotermia-w-polsce-czesc-2
20 https://www.bosbank.pl/EKO/tresci-ekologiczne/geotermia-w-polsce-cz.-3