Aktualne kierunki zagospodarowania osadów ściekowych w Polsce

Zsuzsanna Iwanicka
główny inżynier ekolog

Wraz z rozwojem wysokosprawnych oczyszczalni ścieków pojawiło się nowe wyzwanie związane z zagospodarowaniem osadów ściekowych, które powstają w procesie, mechanicznego, chemicznego i biologicznego oczyszczania ścieków przemysłowych i komunalnych. Osady, pochodzące ze ścieków przemysłowych mają zróżnicowane właściwości, uzależnione od rodzaju i technologii produkcji. Osady ze ścieków komunalnych są względnie jednorodne. Wynika to z tego, że największym wolumenem jest tzw. osad nadmierny, składający się z mikroorganizmów tlenowych i beztlenowych, które rozkładają zawarte w ściekach komunalnych zanieczyszczenia biodegradowalne. Ilość powstającego osadu nadmiernego jest znaczna, wynosi średnio 2% objętości oczyszczanych ścieków komunalnych. Charakteryzuje się on dobrymi właściwościami nawozowymi, dzięki wysokiej zawartości łatwo przyswajalnego azotu i fosforu. Ponadto, osad nadmierny dzięki znaczącej zawartości związków organicznych posiada wysoką wartością opałową, co umożliwia jego spalenie, po uprzednim odwodnieniu i wysuszeniu.

Według danych GUS w roku 2021 w Polsce wytworzono 1 025,8 tys. ton suchej masy osadów ściekowych, z czego 43% stanowiły osady z oczyszczalni przemysłowych a 57% osady z oczyszczalni komunalnych. Ilość osadów ściekowych co roku wrasta. W 2021 roku było ich o 3,7% niż w roku poprzednim. Wzrost ten nastąpił w głównie sektorze komunalnym z powodu zwiększenia wolumenu ścieków skierowanych do oczyszczania. W przypadku oczyszczalni przemysłowych obserwowany jest trend odwrotny – mniejsza ilość wytwarzanych ścieków przemysłowych wiąże się ze stosunkowo niewielką ilością generowanych osadów ściekowych.

Zagospodarowanie osadów ściekowych wymaga ich przetworzenia poprzez zagęszczanie, stabilizację biologiczną lub chemiczną, odwadnianie i suszenie. W przypadku obecności pasożytów oraz mikroorganizmów chorobotwórczych konieczna jest również higienizacja osadu, jeżeli parametry procesów stabilizacji (np. temperatura) nie gwarantują ich eliminacji. W zależności od właściwości ustabilizowanych osadów ściekowych, są one wykorzystane jako nawóz czy paliwo. Poniżej przedstawiono sposoby utylizacji osadów pochodzących z przemysłowych i komunalnych oczyszczalni ścieków w roku 2021.¹

W roku 2021 utrzymała się występująca od kilku lat tendencja wzrostowa ilości osadów przemysłowych i komunalnych przekazanych do spalarni. Aktualnie w Polsce 11 oczyszczalni ścieków dysponuje instalacją do termicznej przeróbki osadów ściekowych. Instalacje te zlokalizowane są w miastach: Warszawa, Łódź, Kielce, Kraków, Zielona Góra, Łomża, Bydgoszcz, Gdańsk, Gdynia, Olsztyn, Szczecin. Łączna ich wydajność wynosi ok. 154 000 Mg/rok suchej masy odpadów, co umożliwia spalanie 25% masy powstających osadów ściekowych.

Istotnym kierunkiem zagospodarowania osadów ściekowych jest ich rolnicze wykorzystanie. Dotyczy to szczególnie osadów pochodzących z biogazowni, gdzie w procesie fermentacji beztlenowej stabilizowany jest osad nadmierny. W celu ułatwienia tego zadania Minister Klimatu i Środowiska opublikował rozporządzenie zmieniające² w sprawie komunalnych osadów ściekowych, w którym określono precyzyjne zasady stabilizacji komunalnych osadów ściekowych przeznaczonych do zagospodarowania na terenach rolnych. Doprecyzowano również sposoby kontroli stanu sanitarnego osadów oraz sposobu wprowadzania osadów do gruntu. Branża odpadowa aktywnie uczestniczyła w kształtowaniu zapisów rozporządzenia i pozytywnie oceniła proponowane zmiany. Aktualnie projekt rozporządzenia oceniany jest w Komisji Europejskiej a jego  wejście w życie zaplanowano po upływie 48 miesięcy od dnia ogłoszenia, czyli na styczeń 2026 roku. Tak długi okres wdrożeniowy ma ułatwić oczyszczalniom przygotowanie się do nadchodzących zmian.

1. Postępowanie z osadami z przemysłowych i komunalnych oczyszczalni ścieków w 2021 r. na podstawie danych GUS
2. Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 31 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie komunalnych osadów ściekowych, Dz.U.2022.89 z dnia 2022.01.14